باسمه تعالی
چهل حدیث از امام حسن مجتبى علیه السّلام
1- قیل له علیه السّلام: فما الحلم؟ قال علیه السّلام: کظم الغیظ و ملک النفس.» (تحف العقول، ص 227)
از حضرت امام حسن علیه السّلام پرسیده شد؛ که بردبارى یعنى چه؟ فرمودند: بردبارى عبارت از فرو بردن خشم و اختیار خود داشتن است.
2- قیل له علیه السّلام: فما الشّرف؟ قال علیه السّلام: اصطناع العشیرة؟ وحمل الجریرة. (تحف العقول، ص 227)
از حضرت پرسیده شد: بزرگوارى چیست؟ فرمودند: احسان به قبیله و تبار و تحمّل خسارت و جرم آنها.
3- قیل له علیه السّلام: فما المروّة؟ قال علیه السّلام: حفظ الدّین، و اعزاز النّفس، و لین الکنف، و تعهّد الصّنیعة، و اداء الحقوق، والتّحبّب الى النّاس. (تحف العقول، ص 227)
از امام علیه السّلام پرسیده شد؛ که جوانمردى یعنى چه؟ فرمودند: جوانمردى عبارت است از حراست دین، و عزّت نفس، و بانرمش برخورد نمودن و بررسى عملکرد خویش، و پرداخت حقوق و دوستى نمودن با مردم.
4 - قیل له علیه السّلام: فما الکرم؟ قال علیه السّلام: الابتداء بالعطیة قبل المسئلة و اطعام الطّعام فى المحل.
از امام حسن علیه السّلام معناى کرامت و بزرگ منشى را پرسیدند؟ فرمودند: بخشش پیش از خواهش و اطعام در هنگام قحطى.
5- قال امام المجتبى علیه السّلام: اعلموا ان الله لم یخلقکم عبثا و لیس بتارککم سدى، کتب آجالکم و قسّم بینکم معائشکم لیعرف کلّ ذى لبّ منزلته و ان ما قدّر له و ما صرف عنه فلن یصیبه. (تحف العقول، ص 234)
امام علیه السّلام فرمودند: «اى بندگان خدا» بدانید که خداوند شما را بیهوده نیافریده است، و بحال خود رها ننموده، مدّت عمرتان را نوشته، و روزى شما را بینتان قسمت کرده تا هر خردمندى قدر و ارزش خود را بداند و بفهمد جز آنچه مقدّر شده هرگز به او نمىرسد.
6- قال الامام المجتبى علیه السّلام: قد کفاکم مؤونة الدّنیا و فرغکم لعبادتهوحثّکم علىالشّکروافترضعلیکمالذّکرواوصاکم بالتّقوى. (تحفالعقول،ص23
امام مجتبى علیه السّلام فرموده است: به تحقیق خداوند روزى شما را بر عهده گرفته است، و شما را براى بندگى فراغت بخشیده و بهشکرگزارى تشویق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده و به پرهیزکارى توصیه فرموده است.
7- قال علیه السّلام: والتّقوى باب کلّ توبة و راس کلّ حکمة و شرف کلّ عمل. بالتّقوى فاز من فاز من المتّقین. (تحف العقول، ص 234)
امام مجتبى علیه السّلام فرموده است: پرهیزکارى در بازگشت «بهسوى خدا» و سر رشته هر حکمت، و شرافت هر کار است، وهر کس از پرهیزکاران به کامیابى رسید به وسیله تقوا بودهاست
8- قال امام المجتبى علیه السّلام: ما تشاور قوم الّا هدوا الى رشدهم. (تحف العقول، ص 236)
امام مجتبى علیه السّلام فرمود: هیچ قومى مشورت نکرد مگر اینکه به ترقّى و تکامل راه یافت
.
9- قال علیه السّلام: انّه قال فى تفسیر قوله «وقفوهم انّهم مسئولون» انّه لا یجاوز قدما عبد حتّى یسئل عن اربع: عن شبابه فیما ابلاه و عمره فیما افناه، و عن ماله من این جمعه، و فیما انفقه، و عن حبّنا اهل البیت. (بحار، ج 44، ص 13-12)
امام حسن علیه السّلام: در تفسیر آیه شریفه «وقفوهم انّهم مسئولون» فرمودهاند: به تحقیق «روز قیامت» هیچ بندهاى قدم از قدم برنمىدارد مگر اینکه نسبت به چهار چیز مورد بازجوئى و پرسش قرار مىگیرد:
1- از جوانى اش که در چه راهى مصرف نموده.
2- و از عمرش که در چه کارى آنرا بکار گرفته.
3- و از ثروتش که چگونه جمع و در چه راهى مصرف نموده.
4- و از دوستى ما اهلبیت و خاندان پیامبر صلّى الله علیه وآله وسلّم.
10- قال علیه السّلام: لو لم یبق لبنى امیة الّا عجوز درداء، لبغت دینالله عوجا و هکذا قال رسول اللهصلّى الله علیه وآله وسلّم. (بحار، ج44، ص 43)
جدّم رسول خدا صلّى الله علیه وآله و سلّم فرمودند: اگر از بنىامیه «در روى زمین احدى نماند جز پیرزن فرتوت و ناتوانى، همان دین خدا را به مسیر نادرستى خواهد کشاند.
11- قال الامام المجتبى علیه السّلام: اعمل لدنیاک کانّک تعیش ابدا، واعمل لاخرتک کانّک تموت غدا. (الحیاة، ج4، ص 62)
امام حسن علیه السّلام فرمود: چنان براى دنیایت تلاش کن که گویا همیشه زندهاى، و چنان براى آخرتت تلاش کن که گوئى فردا مرگت فرا مىرسد.
12- قال: کان الحسن ابن على علیه السّلام: اذا قام الى الصّلاة لبس اجود ثیابه فقیل له: یابن رسول الله! لم تلبس اجود ثیابک؟! فقال علیه السّلام: انّ الله جمیل یحبّ الجمال فاتجمل لربّى و هو یقول «خذوا زینتکم عند کلّ مسجد» فاحبّ ان البس اجود ثیابى. (الحیاة، ج5، ص 66)
راوى مىگوید: امام حسن علیه السّلام زمانى که نماز را برپا مىداشتند زیباترین لباس را مىپوشیدند، به حضرت عرض شد، اى پسر رسول خدا چرا به هنگام نماز اینگونه لباس مىپوشى؟حضرت فرمودند: به تحقیق خدا زیبا است و زیبائى را دوست مىدارد. پس خود را براى پروردگارم مىآرایم، چنانچه مىفرماید: «به هنگام نماز و حضور در مساجد لباس زیباى خود را بپوشید» پس دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم.
13- قال علیه السّلام: ان اکیس الکیِّس التّقىّ، و احمق الحمق الفجور. (الحیاة ج1، ص 203)
امام حسن علیه السّلام فرمود: زیرکترین زیرکها فرد با تقوا است، و احمقترین احمقها شخص فاجر و فاسق است.
14- قال علیه السّلام: کونوا اوعیة العلم و مصابیح الهدى فانّ ضوءالنّهار بعضه اضوء من بعضها. (کافى، ج1، ص 301)
امام فرمودند: جایگاههاى دانش و چراغهاى درخشان هدایت باشید، زیرا روشنى روز بعضى از بعضى دیگرش بیشتر است.
15- قال الحسن بن على علیه السّلام: تاتى علماء شیعتنا القوّامون بضعفاء محبّینا و اهل ولایتنا یوم القیامة، والانوار تستطع من تیجانهم. (محجة البیضاء، ج1، ص 33)
امام حسن علیه السّلام فرموده است: از میان شیعیان ما علمائى بپامىخیزند که ایستادگى افراد ضعیف از دوستان ما و آنها که ولایت ما را پذیرا شدهاند به واسطه آنها است و از تاجى که برسر دارند نور مىدرخشد.
16- و کان الحسن علیه السّلام: اذا افرغ من وضوئه تغیّر لونه فقیل له فى ذالک، فقال علیه السّلام: حقّ على من اراد ان یدخل على ذىالعرش ان یتغیّر لونه.
امام حسن علیه السّلام زمانى که وضویش پایان مىپذیرفت رنگ مبارکش تغییر مىنمود. در این باره از حضرت پرسیده شد: «چرا رنگ شما تغییر مىنماید؟» فرمودند: کسى که مىخواهد وارد بارگاه «خداوند متعال» گردد سزاوار است رنگش تغییرنماید
.
17- «قال نعم: استعدّ لسفرک و حصّل زادک قبل حلول اجلک. (منتهىالآمال، ج1، ص 436)
مردى از حضرت موعظه خواست، حضرت فرمودند: آمادهسفر آخرت شو و زاد و توشه آنرا پیش از رسیدن مرگ فراهم نما
.
18- قال امام حسن علیه السّلام: ایها النّاس انّه من نصح لله و اخذ دلیلا هدى للّتى هى اقوم و وفقه الله للرّشاد و سدده للحسنى. (تحفالعقول،ص227)
امام حسن علیه السّلام فرمود: هان اى مردم، به تحقیق کسى که براى خدا پند دهد و سخن خدا را راهنماى خود قرار دهد، به راهى پایدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد موفق سازد
.
19- قال امام المجتبى علیه السّلام: بین الحقّ و الباطل اربع اصابع، ما رایت بعینیک فهو الحقّ وقد تسمع باذنیک باطلا کثیرا. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 105)
امام حسن علیه السّلام فرمود: بین حقّ و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشم ببینى حقّ است و چه بسا که باطل زیادى را با گوش بشنوى
.
20- قیل له علیه السّلام ما الزّهد؟ قال علیه السّلام: الرّغبة فى التّقوى والزّهادة فى الدّنیا. قیل: و ما الحلم؟ قال کظم الغیظ و ملک النفس. قیل ما السّداد؟ قال دفع المنکر بالمعروف. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 106)
از حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام پرسیده شد: زهد چیست؟ فرمودند: میل به پرهیزگارى و بىمیلى نسبت به دنیا. بازپرسیده شد که حلم چیست؟ فرمودند: خشم را فرو بردن و مالک خود شدن. باز پرسیده شد که سداد چیست؟ فرمودند: بدى را به وسیله خوبى برطرف نمودن.
21- قال الحسن علیه السّلام: لبعض ولده: یا بنىِّ لا تواخ احدا تعرف موارده و مصادره فاذا استنبطت الخبرة و رضیت العشرة فاخه على اقالة العثرة و المواساة فى العسرة. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 108- تحف العقول، ص 236)
امام حسن علیه السّلام به یکى از فرزندانشان فرمودند: اى پسرم با احدى برادرى مکن تا آنکه بدانى کجاها مىرود و از کجاها مىآید، و چون از حالش خوب آگاه شدى و رفتارش راپسندیدى با او برادرى کن. به شرط اینکه رفتارت براساس چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد.
22- قال امام حسن علیه السّلام: انّ ابصر الابصار ما نفذ فى الخیر مذهبه و اسمع الاسماع ما وعى التّذکیر و انتفع به و اسلم القلوب ما طهر من الشّبهات. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 111)
امام حسن علیه السّلام فرمودند: همانا بیناترین چشمها آن است که درطریق خیر نفوذ کند، و شنواترین گوشها آنست که پذیرندهتر باشد و سالمترین دلها آن است که از شبهه پاک باشد.
23- قال علیه السّلام: لا یغش العاقل من استنصحه. (تحف العقول، مترجم، ص 239)
امامحسن علیه السّلام فرمودند: خردمند کسى است که وقتى از او پند خواستند خیانت نکند
.
24- قال علیه السّلام: اذا لقى احدکم اخاه فلیقبل موضع النّور من جبهته. (تحف العقول، مترجم ص 239)
امام حسن علیه السّلام فرمودند: هر گاه یکى از شما برادر خود را ملاقات کند، باید که جایگاه نور از پیشانى او را ببوسد.
25- قال امام المجتبى علیه السّلام: هلاک النّاس فى ثلاث: الکبر، الحرص، الحسد. الکبر به هلاک الدّین و به لعن ابلیس. الحرص عدوّ النّفس و به اخرج آدم من الجنّة. الحسد رائد السّوء و به قتل قابیل هابیل.
(از هر معصوم چهل حدیث، ص 113)
امام حسن علیه السّلام فرمود: نابودى مردم در سه چیز است:
1- بزرگ نمائى 2- افزونخواهى بسیار 3- حسد و رشک بردن.
بزرگنمائى که به وسیله آن دین نابود مىگردد و به واسطه آنشیطان ملعون رانده درگاه خدا شد و حرص که به خاطر آن آدماز بهشتخارج شد، و رشک که سررشته همه بدى است و به واسطه آن قابیل هابیل را کشت.
26- قال امام المجتبى علیه السّلام: اوصیکم بتقوى الله و ادامة التّفکر، فانّ التّفکّر ابو کلّ خیر و امّه. (از هر معصوم چهل حدیث، ص )114
امام حسن علیه السّلام فرمود: شما را به پرهیزگارى و ترس از خدا وادامه تفکّر و اندیشه سفارش مىکنم زیرا تفکّر و اندیشه سرچشمه همه خوبیها است.
27- قال امام المجتبى علیه السّلام: غسل الیدین قبل الطّعام ینفى الفقر و بعده ینفى الهمّ. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 114)
امام حسن علیه السّلام فرمود: شستن دستها پیش از غذا فقر را مىزداید و بعد از آن اندوه را برطرف مىسازد.
28- قال علیه السّلام: صاحب النّاس بمثل ما تحبّ ان یصاحبوک. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 114)
امام حسن مجتبى علیه السّلام فرمود: چنان با مردم رفتار نما کهدوست دارى باتو رفتارکنند.
29- قال علیه السّلام: لاادب لمن لاعقل له ولا مروّة لمن لاهمّة له و لا حیاء لمن لادین له. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 115)
کسى که عقل ندارد ادب ندارد، و کسى که همّت ندارد جوانمردى ندارد و کسى که حیا ندارد دین ندارد.
30- قال امام المجتبى علیه السّلام: علّم النّاس علمک و تعلّم علم غیرک. (چهل حدیث از هر معصوم، ص 116)
امام حسن علیه السلام فرمود: دانشت را به مردم بیاموز، و خود نیز دانش دیگران را فراگیر.
31- قال علیه السّلام: لا غنى اکبر من العقل و لا فقر مثل الجهل و لا وحشة اشدّ من العجب و لا عیش الذّ من حسن الخلق.
(از هر معصوم چهل حدیث، ص 116)
امام حسن مجتبى علیه السّلام فرمود: هیچ بى نیازى برتر از عقل نیست و هیچ نیازمندى هم مثل نادانى نیست و هیچ وحشتى بدتر از خودپسندى نیست، وهیچ عیشى لذت بخش تر از اخلاق نیکونیست
.
32- قال علیه السّلام: قیّدوا العلم بالکتاب.
امام حسنعلیه السّلام فرمود: علم را با نوشتن مهار کنید
.
33- قال علیه السّلام: من بدء بالکلام قبل السّلام فلا تجیبوه. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 117)
امامحسن علیه السّلام فرمود: هرکس قبل از سلام سخن گفت جوابش ندهید.
34- تعلّموا العلم فان لم تستطیعوا حفظه فاکتبوه و ضعوه فى بیوتکم.(از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)
دانش را فراگیرید و اگر توان حفظش را ندارید بنویسید و درخانههایتان نگهدارى نمائید.
35- قال علیه السّلام: الشّروع بالمعروف و الاعطاء قبل السّؤال من اکبر السّؤد. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)
امام حسن علیه السّلام فرمود: آغاز نمودن به بذل و بخشش پیش از درخواست و تقاضا، از بزرگترین شرافت و بزرگى است.
36- قال علیه السّلام: من عبد الله، عبد الله له کلّ شىء.
(از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)
امام حسن علیه السّلام فرمود: کسى که خدا را بندگى نماید، خداوند هم همه چیز را فرمانبردار او گرداند
.
37- قال علیه السّلام: انا الضّامن لمن لم یهجس فى قلبه الّا الرّضا ان یدعو الله فیستجاب له. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)
امام حسن علیه السّلام فرمود: کسى که در دلش جز خوشنودى خدا خطور نکند، چون دعا کند من ضامنم که دعایش مستجاب گردد
.
38- قیل له فما النّجدة؟ قال علیه السّلام: الذّبّ عن الجار و الصّبر فى المواطن و الاقدام عند الکریهة. (تحف العقول، ص 227)
از حضرت امام مجتبى علیه السلام پرسیده شد: نیرومندى چیست؟ فرمودند: دفاع از پناهنده، و پایدارى در نبرد، و ایستادگى هنگام سختى.
39- قیل له فما الفقر؟ قال علیه السّلام: شره النّفس الى کلّّ شىء. (تحف العقول، ص 228)
از حضرت پرسیده شد: فقر چیست؟ فرمودند: آزمندى به هر چیزى.
40- قیل له: فما الغنى؟ قال علیه السّلام: رضا النّفس بما قسم لها وان قلّ. (تحف العقول، ص 228)
از امام مجتبى معناى فقر پرسیده شد، فرمود: خوشنود بودن انسان به مقدارى که خدا روزى او نموده هر چند کم باشد.