باسمه تعالی

    چهل حدیث از امام حسن مجتبى‏ علیه السّلام

1- قیل له‏ علیه السّلام: فما الحلم؟ قال ‏علیه السّلام: کظم الغیظ و ملک ‏النفس.» (تحف ‏العقول، ص 227)

از حضرت امام حسن ‏علیه السّلام پرسیده شد؛ که بردبارى یعنى چه؟ فرمودند: بردبارى عبارت از فرو بردن خشم و اختیار خود داشتن است.

      2- قیل له‏ علیه السّلام: فما الشّرف؟ قال ‏علیه السّلام: اصطناع العشیرة؟ وحمل الجریرة. (تحف ‏العقول، ص 227)

از حضرت پرسیده شد: بزرگوارى چیست؟ فرمودند: احسان‏ به قبیله و تبار و تحمّل خسارت و جرم آنها.

3- قیل له‏ علیه السّلام: فما المروّة؟ قال ‏علیه السّلام: حفظ الدّین، و اعزاز النّفس، و لین الکنف، و تعهّد الصّنیعة، و اداء الحقوق، والتّحبّب الى النّاس. (تحف‏ العقول، ص 227)

از امام ‏علیه السّلام پرسیده شد؛ که جوانمردى یعنى چه؟ فرمودند: جوانمردى عبارت است از حراست دین، و عزّت نفس، و بانرمش برخورد نمودن و بررسى عملکرد خویش، و پرداخت‏ حقوق و دوستى نمودن با مردم.

4 - قیل له ‏علیه السّلام: فما الکرم؟ قال‏ علیه السّلام: الابتداء بالعطیة قبل ‏المسئلة و اطعام الطّعام فى المحل.

از امام حسن ‏علیه السّلام معناى کرامت و بزرگ ‏منشى را پرسیدند؟ فرمودند: بخشش پیش از خواهش و اطعام در هنگام قحطى.

5- قال امام المجتبى‏ علیه السّلام: اعلموا ان الله لم یخلقکم عبثا و لیس بتارککم سدى، کتب آجالکم و قسّم بینکم معائشکم ‏لیعرف کلّ ذى لبّ منزلته و ان ما قدّر له و ما صرف عنه ‏فلن یصیبه. (تحف ‏العقول، ص 234)

امام‏ علیه السّلام فرمودند: «اى بندگان خدا» بدانید که خداوند شما را بیهوده نیافریده است، و بحال خود رها ننموده، مدّت عمرتان ‏را نوشته، و روزى شما را بینتان قسمت کرده تا هر خردمندى ‏قدر و ارزش خود را بداند و بفهمد جز آنچه مقدّر شده هرگز به‏ او نمى‏رسد.

6- قال الامام المجتبى ‏علیه السّلام: قد کفاکم مؤونة الدّنیا و فرغکم ‏لعبادته‌و‌حثّکم على‌الشّکرو‌افترض‌علیکم‌الذّکر‌واوصاکم بالتّقوى. (تحف‌العقول،ص23

امام مجتبى ‏علیه السّلام فرموده است: به تحقیق خداوند روزى شما را بر عهده گرفته است، و شما را براى بندگى فراغت‏ بخشیده و به‏شکرگزارى تشویق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده ‏و به پرهیزکارى توصیه فرموده است.

7- قال علیه السّلام: والتّقوى باب کلّ توبة و راس کلّ حکمة و شرف‏ کلّ عمل. بالتّقوى فاز من فاز من المتّقین. (تحف ‏العقول، ص 234)

امام مجتبى ‏علیه السّلام فرموده است: پرهیزکارى در بازگشت «به‏سوى خدا» و سر رشته هر حکمت، و شرافت هر کار است، وهر کس از پرهیزکاران به کامیابى رسید به وسیله تقوا بوده‏است

8- قال امام المجتبى‏ علیه السّلام: ما تشاور قوم الّا هدوا الى ‏رشدهم. (تحف‏ العقول، ص 236)

امام مجتبى ‏علیه السّلام فرمود: هیچ قومى مشورت نکرد مگر اینکه به ‏ترقّى و تکامل راه یافت

.

9- قال ‏علیه السّلام: انّه قال فى تفسیر قوله «وقفوهم انّهم ‏مسئولون‏» انّه لا یجاوز قدما عبد حتّى یسئل عن اربع: عن‏ شبابه  فیما ابلاه و عمره فیما افناه، و عن ماله من این جمعه، و فیما انفقه، و عن حبّنا اهل البیت. (بحار، ج 44، ص 13-12)

امام حسن ‏علیه السّلام: در تفسیر آیه شریفه «وقفوهم انّهم ‏مسئولون‏» فرموده‏اند: به تحقیق «روز قیامت‏» هیچ بنده‏اى ‏قدم از قدم برنمى‏دارد مگر اینکه نسبت ‏به چهار چیز مورد بازجوئى و پرسش قرار مى‏گیرد:

1- از جوانى ‏اش که در چه راهى مصرف نموده.

2- و از عمرش که در چه کارى آنرا بکار گرفته.

3- و از ثروتش که چگونه جمع و در چه راهى مصرف نموده.

4- و از دوستى ما اهلبیت و خاندان پیامبر صلّى الله علیه وآله وسلّم.

10- قال ‏علیه السّلام: لو لم یبق لبنى امیة الّا عجوز درداء، لبغت دین‏الله عوجا و هکذا قال رسول الله‏صلّى الله علیه وآله وسلّم. (بحار، ج‏44، ص 43)

جدّم رسول خدا صلّى الله علیه وآله و سلّم فرمودند: اگر از بنى‏امیه «در روى زمین ‏احدى نماند جز پیرزن فرتوت و ناتوانى، همان دین خدا را به‏ مسیر نادرستى خواهد کشاند.

11- قال الامام المجتبى ‏علیه السّلام: اعمل لدنیاک کانّک تعیش ‏ابدا، واعمل لاخرتک کانّک تموت غدا. (الحیاة، ج‏4، ص 62)

امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: چنان براى دنیایت تلاش کن که گویا همیشه زنده‏اى، و چنان براى آخرتت تلاش کن که گوئى فردا مرگت فرا مى‏رسد.

12- قال: کان الحسن ابن على ‏علیه السّلام: اذا قام الى الصّلاة لبس‏ اجود ثیابه فقیل له: یابن رسول الله! لم تلبس اجود ثیابک؟! فقال‏ علیه السّلام: انّ الله جمیل یحبّ الجمال فاتجمل‏ لربّى و هو یقول «خذوا زینتکم عند کلّ مسجد» فاحبّ ان‏ البس اجود ثیابى. (الحیاة، ج‏5، ص 66)

راوى مى‏گوید: امام حسن ‏علیه السّلام زمانى که نماز را برپا مى‏داشتند زیباترین لباس را مى‏پوشیدند، به حضرت عرض شد، اى پسر رسول خدا چرا به هنگام نماز اینگونه لباس مى‏پوشى؟حضرت فرمودند: به تحقیق خدا زیبا است و زیبائى را دوست ‏مى‏دارد. پس خود را براى پروردگارم مى‏آرایم، چنانچه ‏مى‏فرماید: «به هنگام نماز و حضور در مساجد لباس زیباى‏ خود را بپوشید» پس دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم.

13- قال علیه السّلام: ان اکیس الکیِّس التّقىّ، و احمق الحمق‏ الفجور. (الحیاة ج‏1، ص 203)

امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: زیرکترین زیرکها فرد با تقوا است‏، و احمق‏ترین احمقها شخص فاجر و فاسق است.

14- قال ‏علیه السّلام: کونوا اوعیة العلم و مصابیح الهدى فانّ ضوءالنّهار بعضه اضوء من بعضها. (کافى، ج‏1، ص 301)

امام فرمودند: جایگاههاى دانش و چراغهاى درخشان هدایت ‏باشید، زیرا روشنى روز بعضى از بعضى دیگرش بیشتر است.

15- قال الحسن بن على‏ علیه السّلام: تاتى علماء شیعتنا القوّامون ‏بضعفاء محبّینا و اهل ولایتنا یوم القیامة، والانوار تستطع‏ من تیجانهم. (محجة البیضاء، ج‏1، ص 33)

امام حسن ‏علیه السّلام فرموده است: از میان شیعیان ما علمائى بپامى‏خیزند که ایستادگى افراد ضعیف از دوستان ما و آنها که ‏ولایت ما را پذیرا شده‏اند به واسطه آنها است و از تاجى که برسر دارند نور مى‏درخشد.

16- و کان الحسن‏ علیه السّلام: اذا افرغ من وضوئه تغیّر لونه فقیل ‏له فى ذالک، فقال ‏علیه السّلام: حقّ على من اراد ان یدخل على ذى‏العرش ان یتغیّر لونه.

امام حسن ‏علیه السّلام زمانى که وضویش پایان مى‏پذیرفت رنگ‏ مبارکش تغییر مى‏نمود. در این باره از حضرت پرسیده شد: ‏«چرا رنگ شما تغییر مى‏نماید؟» فرمودند: کسى که مى‏خواهد وارد بارگاه «خداوند متعال‏» گردد سزاوار است رنگش تغییرنماید

.

17- «قال نعم: استعدّ لسفرک و حصّل زادک قبل حلول ‏اجلک. (منتهى‏الآمال، ج‏1، ص 436)

مردى از حضرت موعظه خواست، حضرت فرمودند: آماده‏سفر آخرت ‏شو و زاد و توشه آنرا پیش از رسیدن مرگ فراهم ‏نما

.

18- قال امام حسن ‏علیه السّلام: ایها النّاس انّه من نصح لله و اخذ دلیلا هدى للّتى هى اقوم و وفقه الله للرّشاد و سدده ‏للحسنى. (تحف‏العقول،ص‏227)

امام حسن‏ علیه السّلام فرمود: هان اى مردم، به تحقیق کسى که براى ‏خدا پند دهد و سخن خدا را راهنماى خود قرار دهد، به راهى‏ پایدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد موفق سازد

.

19- قال امام المجتبى ‏علیه السّلام: بین الحقّ و الباطل اربع اصابع، ما رایت‏ بعینیک فهو الحقّ وقد تسمع باذنیک باطلا کثیرا. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 105)

امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: بین حقّ و باطل به اندازه چهار انگشت ‏فاصله است، آنچه با چشم ببینى حقّ است و چه بسا که باطل زیادى را با گوش بشنوى

 

.

20- قیل له ‏علیه السّلام ما الزّهد؟ قال‏ علیه السّلام: الرّغبة فى التّقوى والزّهادة فى الدّنیا. قیل: و ما الحلم؟ قال کظم الغیظ و ملک ‏النفس. قیل ما السّداد؟ قال دفع المنکر بالمعروف. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 106)

از حضرت امام حسن مجتبى ‏علیه السّلام پرسیده شد: زهد چیست؟ فرمودند: میل به پرهیزگارى و بى‏میلى نسبت ‏به دنیا. بازپرسیده شد که حلم چیست؟ فرمودند: خشم را فرو بردن و مالک خود شدن. باز پرسیده شد که سداد چیست؟ فرمودند: بدى را به وسیله خوبى برطرف نمودن.

21- قال الحسن ‏علیه السّلام: لبعض ولده: یا بنىِّ لا تواخ احدا تعرف‏ موارده و مصادره فاذا استنبطت الخبرة و رضیت العشرة ‏فاخه على اقالة العثرة و المواساة فى العسرة. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 108- تحف‏ العقول، ص 236)

امام حسن‏ علیه السّلام به یکى از فرزندانشان فرمودند: اى پسرم با احدى برادرى مکن تا آنکه بدانى کجاها مى‏رود و از کجاها مى‏آید، و چون از حالش خوب آگاه شدى و رفتارش راپسندیدى با او برادرى کن. به شرط اینکه رفتارت براساس ‏چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد.

22- قال امام حسن ‏علیه السّلام: انّ ابصر الابصار ما نفذ فى الخیر مذهبه و اسمع الاسماع ما وعى التّذکیر و انتفع به و  اسلم ‏القلوب ما طهر من الشّبهات. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 111)

امام حسن ‏علیه السّلام فرمودند: همانا بیناترین چشم‏ها آن است که درطریق خیر نفوذ کند، و شنواترین گوش‏ها آنست که پذیرنده‏تر باشد و سالم‏ترین دلها آن است که از شبهه پاک باشد.

23- قال علیه السّلام: لا یغش العاقل من استنصحه. (تحف ‏العقول، مترجم، ص 239)

امام‏حسن ‏علیه السّلام فرمودند: خردمند کسى است که وقتى از او پند خواستند خیانت نکند

 

.

24- قال ‏علیه السّلام: اذا لقى احدکم اخاه فلیقبل موضع النّور من‏ جبهته. (تحف ‏العقول، مترجم ص 239)

امام حسن‏ علیه السّلام فرمودند: هر گاه یکى از شما برادر خود را ملاقات کند، باید که جایگاه نور از پیشانى او را ببوسد.

25- قال امام المجتبى ‏علیه السّلام: هلاک النّاس فى ثلاث: الکبر، الحرص، الحسد. الکبر به هلاک الدّین و به لعن ابلیس. الحرص عدوّ النّفس و به اخرج آدم من الجنّة. الحسد رائد السّوء و به قتل  قابیل هابیل.

(از هر معصوم چهل حدیث، ص 113)

امام حسن‏ علیه السّلام فرمود: نابودى مردم در سه چیز است:

1- بزرگ نمائى 2- افزون‏خواهى بسیار 3- حسد و رشک بردن.

بزرگ‏نمائى که به وسیله آن دین نابود مى‏گردد و به واسطه آن‏شیطان ملعون رانده درگاه خدا شد و حرص که به خاطر آن آدم‏از بهشت‏خارج شد، و رشک که سررشته همه بدى است و به ‏واسطه آن قابیل هابیل را کشت.

26- قال امام ‏المجتبى علیه السّلام: اوصیکم بتقوى الله و ادامة التّفکر، فانّ التّفکّر ابو کلّ خیر و امّه. (از هر معصوم چهل حدیث، ص )114

امام حسن‏ علیه السّلام فرمود: شما را به پرهیزگارى و ترس از خدا وادامه تفکّر و اندیشه سفارش مى‏کنم زیرا تفکّر و اندیشه ‏سرچشمه همه خوبیها است.

27- قال امام المجتبى ‏علیه السّلام: غسل الیدین قبل الطّعام ینفى ‏الفقر و بعده ینفى الهمّ. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 114)

 امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: شستن دستها پیش از غذا فقر را مى‏زداید و بعد از آن اندوه را برطرف مى‏سازد.

28- قال ‏علیه السّلام: صاحب النّاس بمثل ما تحبّ ان یصاحبوک. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 114)

امام حسن مجتبى‏ علیه السّلام فرمود: چنان با مردم رفتار نما که‏دوست دارى باتو رفتارکنند.

29- قال‏ علیه السّلام: لاادب لمن لاعقل له ولا مروّة لمن لاهمّة له ‏و لا حیاء لمن لادین له. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 115)

کسى که عقل ندارد ادب ندارد، و کسى که همّت ندارد جوانمردى ندارد و کسى که حیا ندارد دین ندارد.

30- قال امام المجتبى علیه السّلام: علّم النّاس علمک و تعلّم علم‏ غیرک. (چهل حدیث از هر معصوم، ص 116)

امام حسن ‏علیه السلام فرمود: دانشت را به مردم بیاموز، و خود نیز دانش دیگران را فراگیر.

31- قال ‏علیه السّلام: لا غنى اکبر من العقل و لا فقر مثل الجهل و لا وحشة اشدّ من العجب و لا عیش الذّ من حسن الخلق.

(از هر معصوم چهل حدیث، ص 116)

امام حسن مجتبى علیه السّلام فرمود: هیچ بى ‏نیازى برتر از عقل نیست‏ و هیچ نیازمندى هم مثل نادانى نیست و هیچ وحشتى بدتر از خودپسندى ‏نیست، وهیچ عیشى ‏لذت ‏بخش تر از اخلاق ‏نیکونیست

.

32- قال ‏علیه السّلام: قیّدوا العلم بالکتاب.

امام حسن‏علیه السّلام فرمود: علم را با نوشتن مهار کنید

.

33- قال‏ علیه السّلام: من بدء بالکلام قبل السّلام فلا تجیبوه. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 117)

امام‏حسن ‏علیه السّلام ‏فرمود: هرکس‏ قبل‏ از سلام‏ سخن‏ گفت ‏جوابش ‏ندهید.

34- تعلّموا العلم فان لم تستطیعوا حفظه فاکتبوه و ضعوه ‏فى بیوتکم.(از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)

دانش را فراگیرید و اگر توان حفظش را ندارید بنویسید و درخانه‏هایتان نگهدارى نمائید.

35- قال ‏علیه السّلام: الشّروع بالمعروف و الاعطاء قبل السّؤال من‏ اکبر السّؤد. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)

امام حسن‏ علیه السّلام فرمود: آغاز نمودن به بذل و بخشش پیش از درخواست و تقاضا، از بزرگترین شرافت و بزرگى است.

36- قال ‏علیه السّلام: من عبد الله، عبد الله له کلّ شى‏ء.

(از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)

امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: کسى که خدا را بندگى نماید، خداوند هم ‏همه چیز را فرمانبردار او گرداند

 

.

37- قال ‏علیه السّلام: انا الضّامن لمن لم یهجس فى قلبه الّا الرّضا ان یدعو الله فیستجاب له. (از هر معصوم چهل حدیث، ص 118)

  امام حسن ‏علیه السّلام فرمود: کسى که در دلش جز خوشنودى خدا خطور نکند، چون دعا کند من ضامنم که دعایش مستجاب گردد

.

38- قیل له فما النّجدة؟ قال‏ علیه السّلام: الذّبّ عن الجار و الصّبر فى المواطن و الاقدام عند الکریهة. (تحف ‏العقول، ص 227)

از حضرت امام مجتبى‏ علیه السلام پرسیده شد: نیرومندى چیست؟ فرمودند: دفاع از پناهنده، و پایدارى در نبرد، و ایستادگى ‏هنگام ‏سختى.

39- قیل له فما الفقر؟ قال ‏علیه السّلام: شره النّفس الى کل‏ّّ شى‏ء. (تحف ‏العقول، ص 228)

از حضرت ‏پرسیده ‏شد: فقر چیست؟ فرمودند: آزمندى به هر چیزى.

40- قیل‏ له: فما الغنى؟ قال ‏علیه السّلام: رضا النّفس بما قسم ‏لها وان ‏قلّ. (تحف ‏العقول، ص 228)

از امام مجتبى معناى فقر پرسیده شد، فرمود: خوشنود بودن ‏انسان به مقدارى که خدا روزى او نموده هر چند کم باشد.